Kamu Maliyesi Ders Notları
17.yüzyılda merkantalistlerle başlar.Merkantalist yazarlar toplumların zenginliği sahip oldukları altın ve gümüş ile ölçerler
Fizyokrasi : 18. yüzyilda fransada doğmuştur.Libaralizmin önülerindendir.Devlet müdahalesine karşılar borçlanmaya başvurmayı uygun görmezler.fizyokratların vergi hakkındaki görüşü tek ve dolaysız vergidir.tarım sektörü dışındaki tüm sektörlerin kısır olması ve net hasılanın sadece topraktan sağladığı şekilndeki görüşleri sonucunda tek verginin tarımdan alınmasını savunmuşlardır.
Denk bütçe : Devletin bütçe yoluyla yaptığı harcamaların normal devlet gelirinin fazla olmaması durumudur.
Kamu sekiminin boyutlarını ortaya koymanın en kestirme yolu bu kesimin gelir ve harcamalarının gsmhya oranlamasıdır.
Konsolide Bütçe : Genel ve katma bütçenin birleştirilmesi ve bundan hazine yardımları ile devlet katkısının düşülmesi yoluyla bulunan bütçeye denilmektedir.
Bir ülkenin gelişmişlik düzeyi vergi gelirleri ile ölçülür
Fonlar : Belirli bir amacın gerçekleştirilmesi için ayrılmış bulunan ve gerektiği zaman kullanılmak üzere belirli bir hesapta toplanan ve harcanabilen paralar fonu oluşturur.
Devletin ekonomik alanda mal ve hizmet üreten kuruluşlarının genel adı Kit tir.
Mahalli idareler : Belediyeler,İl özel İdareleri,Köyler
Türkiyede son yıllarda konsolide bütçe açıklarının temel nedeni borçların faiz ödemelerinin artmasıdır.
Mahalli idareler arasında en geniş uygulama alanına sahip olan belediyeler
Transfer Harcamaları : Cari dönem üretimine karşı devlet tarafından doğrudan bir talep yaratmamakla birlikte bazı kaynakların kişi ve kurumlra arası karşılıksız el değişmesi niteliğini taşıyan harcamalar denir.
Dışsallıklar : Bir birey yada firma yaptığı ekonomik bir faaliyetten sağladığı fayda dışında diğer birey veya firmalara da fayda sağlıyor veya zarar veriyor ise dışsallık oluşmaktadır.
Gelecek piyasalarının oluşmamasının nedenleri
• İşlem maliyetlerinin çok yüksek olması,Asimetrik bilgi sorunudur
Piyasalarının başarısız olma nedenleri : Dışsallıklar,ortak mallar,kamusal mallar,yarı kamusal mallar
Ortak malların kullanımında bireysel çıkarlarla toplumsal çıkarların çatışmasına ortakların trajedisi denir.
Devletin piyasa aksaklığını gidermek için üstlendiği görevler : Kaynak tahsisi,ekonomik istikrar,düzenleyici görev,gelir dağılımı
Monopolcü bir firmanın kar maksimazyonu amacı az üretip yüksek fiyattan satmaktır.
Sigortalanmak isteyen bireyin bildiği ancak sigorta yapanın sahip oldağı bilgilerden kaynaklanan soruna asimetrik bilgi sorunu denir.
Piyasa başarızlığının en uç noktası bazı mal ve hizmetlerin hiç üretilmemesi
Fayda ilkesine göre vergilemede bireyler kamu malından elde ettikleri faydalar kadar ödeme yapmaktadırlar.Bireylerin ödedikleri bu vergi fiyatları fayda fiyatı lindahl fiyatı olarak adlandırılmaktardır.
Mali Rant-Mali Sömürü : Ödemelerin faydtası yararlandığı hizmetlerinden faydasından az ise mali rant ödemelerin değeri aldığı hizmetlerin faydasını aşıyorsa mali sömürü söz konusudur.Mali rant – mali sömürü iktidar kuralı uygulamasının bir sonucudur.
Kaynakların etkin tahsisi maliyetsiz pazarlık varsayımı ile mal varlığı hakkının kime verlidiğine bağlı olmaksızın ortaya çıkmasına coase teoremi olarak adlandırılır.
Tek bir malın arz ve talebini kullanarak denge üretim ve denge fiyat düzeyini belirlemeye yönelik analize kısmi denge denir.
Her bireyin kamu mallarından elde ettiği fayda kadar vergilendirilmesine lindahl fiyatı denir.
Dışsal zararla vergileme ile mücadelede en uygun vergi miktarı yaratılan dışsal zarar kadardır.b
Ödemelerin faydası yararlandığı hizmetlerin faydasından az ise mali rant söz konusudur
Kısmi denge analizinde samuelson koşulu kamu malını üretmenin marjinal maliyeti bireylerin bu mallardan elde ettiği faydaların toplamına eşit olmasıdır.
Kamusal mallarda bireyler ödeme isteklerini vergiyi miktara göre düzenlemek isterler.
Piyasa yaratma önleminin diğer önlemlere göre farklılığı uygulama kolaylığı ve etkinliktir.
Kamusal malların üretim düzeyinin belirlenmesinde en eski model çoğunluk oylama modelidir.
Medyan : Küçükten büyüğe sıralanmış bir istatistik serisini tam ortadan ikiye bölen değerdir.
Bürokrasi : Atama ile görev almış olan devlet idare örgütünün tümüdür.
Kamusal mallarda ortaya çıkan baskı grupları için ortaya çıkan sorun Bedavacılık sorunudur.
Büroktarın fayda fonksiyonunda ücret,terfi koşulları,emrinde çalışan kişi sayısı patronaj gücü gibi değişkenler vardır.
Çoğunluk kurallarının bir sonucu ulaşmadığı durum oylama paradoksu ile açıklanmaktadır.
Büro çıktısının bütçe ile doğru orantılı olduğunun bu yüzdende devletin küçülmesi gerektiğini savunan niskanendir.
Medyan seçmen modeli olarak da bilinen oylama modeli çoğunluk oylama modelidir.
Kamusal tercihlerde bir birey bir oy kuralına karşı rekatebetçi piyasalarda bir tl bir oy geçerlidir.
Benzer zevk ve tercihlere sahip bireylerin oluşturğudu gruplara çıkar grubu denir.
Rasyonel bürokrat tipi Niskanen ve breton iktisatçılar tarafından gerçekçi biçimde analiz edilmiştir.
Temsili demokrası modelinde siyasi partiler oy maksimazyonu iin çalşırlar
Temsili demokrasilerle ilgili öncü çalışma anthony downs tarafından yapılmıştır.
Niskanen modeli için geçerli olanlar
Bürokrat aynı zamanda maksimizasyoncudur.
Büro çıktısı bütçesi ile doğru orantılıdır
Büro çıktısı büyüdükçe bütçeside büyür
Bürokrat fayda maksimizasyonunu amaçlar
Kamu harcamalırın idare sınıflandırılması harcamayı yapan yönetim birimlerini esas almaktadır.
İşlevsel sınıflandırmalar : genel hizmetler : devlet düzeninin sürdürülmesini korunmasını yönetimini sağlayan hizmetler.Cumhurbaşkanlığı,Başbakanlık gibi
Ekonomik Hizmetler : Genellikle doğrudan yarar sunmay yerine üretim sürecinin ilk aşamalarında ham madde ve ara maları ile alt yapıyı oluşturan özellikleri firmaları yarar sağlama amacına yönelik hizmetler : DSİ Ulaştırma bakanlığı,enerji ve tabi kaynaklar bakanlı
Sosyal Hizmetler
Gerçek Harcamalar : Toplam talebin bir öğesini oluşturan ve bu niteliği ile cari dönem üretimi yada fiyat düzeyini etkileyen harcamalardır.
Devlet yatırım harcamaları : Ekonominin üretim gücünü doğrudan artırmaya yönelik olan harcamalardır.
Cari Harcamalar : Kavramına ise kısa dönemde doğrudan üretimi artırıcı etkisi söz konusu olmayabilen ve faydası bir dönemle sınırlı sayılabilecek harcamalar girer.
Transfer Harcamaları : Cari dönem üretimine karşı devlet tarafından doğrudan bir talep yaratmakla birlikte bazı kaynakların devlet bütçesi aracılığıyla kişi ve kurumlar arası karşılıksız el değiştirmesi niteliği taşıyan kamu harcamalırıdr.
Kamu harcamalarını önem kazanmaya başladığı yıllar 1950lerden sonrasıdır
Etkisi uzun dönemde ortaya çıkan sermaye malı biçiminde ortaya çıkamyaan ve ülkenin üretim gücüne katkısı yadsınamayacak kadar açık olan ve bu özellikelir taşıyan eğitim ve sağlık harcamalarına kalkınma carileri adı verilir
İşlevsel sınıflandırmanın çeşitli tanımlarından çıkan ortak özellik belirli bir amaca yönelik hizmetler ile bu hizmetlerin yürütülmesi için yapılan kamu harcamalrı arasında çok açık bir ilişkinin kurulmasıdır.
Gerçek ve transfer ayrımı yapan iktisatçı piqou dur.
Kamu harcamalırın milli gelirin % 25 aşamayacağıını öne süren kişi colin clack
Kamu harcamalırın ekonomi içinde yerini gösteren oran kamu harcaması / GSMH dır
Kamu hacramalarındaki artışın üst sınır milli gelirdir.
Transfer harcamalarını milli gelirde bir değişiklik yaratmaya ve sadece satın alma gücünün bireyler ve sosyal gruplar arasınada el değiştirmesine neden olan harcamalar olarak tanımlayanlar brochier ve tabatoni dir.
Kamu harcamalarının ekonomik sınıflandırılmasına gerçek harcamalar – transfer hacamaları oluşturur.
Kamu harcamaları idare sınıflandırılmasında harcamayı yapacak yönetim birimelir esas alınır.
Kamu harcamalırın görünürde artış nedenleri
Paranın satın alma gücündeki azalma,bütçe yöntem ve tekniğindeki değişmeler,devlet sınırlarını ve nüfusunun değişmesi
Kamu harcamalırın gerçek artış nedenleri
Savaş ve savunma harcamalarında artış,teknolojik gelişmeler ilerlemeler,nüfus artışı,devlet anlayışında meydana gelen değişmeler
Wagnerin kamu harcamaları artış yasası : Wagner yasası genellikle kamu harcamalarının milli gelirden daha hızlı artması olarak anlaşılmaktadır.diğer bir anlatımla kamu harcamalarının milli gelirdeki payının zamanla yükselmisidir.
Peacocok ve wisemanın sıçrama tezi : Bu yaklaşıma göre kamu harcamalarının artışının nedeni temelde savaş sonucu vergilerin artırılmasıdır.
Kamu harcamalarının artışını kamu kesiminin üretim fonksiyonunda kullanılan girdilerin fiyatlarında ortaya çıkan artıştan kaynaklandığını ileri süren william baumal dır.
Niskanen e göre kamu harcamalarındaki artışta önemli olan etken büroktarlardır.
Kalkınma modellerinde refahın yeniden dağılımı için yapılan harcamalar gelişmenin son aşamasında ön plana çıkmaktadır.
Musgrave ve rostow gelişmenin son aşamasını açıklamıştır.
Wagner yasasının işleyebilmesi için gerekli koşul kamu malı talebinin gelir esnekliğinin birden büyük olmasıdır.
Fayda maliyet analizinin öneminin 1950li yıllarda artmasının sebepleri
Kaynak kullanımında etkinlik konusunun öneminin artması
Devletinin görevlerinin artması
Alt yapı yatırımlarının önem kazanması
Büyüme ve gelişme konularının ön plana çıkmasıdır
İki durumda gölge fiyatlar piyasa fiyatlarının yerine kullanılmaktadır.Dışsallık varsa –devlet bilinçli olarak sübvansiyonlu fiyat uyguluyorsa
Fayda maliyet analizinde dikkate alınacak fayda türleri
Gerçek fayda-dolaylı fayda-doğrudan fayda-ölçülebilir faydadır.
Proje ömrünün olması gerekenden uzun tutulmasının sonucu faydaların olduğundan yüksek çıkmasıdır.
Faydanın ölçülmesi alanında ilk çalışmayı dupuit yapmıştır.
Eğer faydanın ölçülmesinde piyasa fiyatları yeterli olmuyorsa gölge fiyatlar kullanılabilir.
Net bugünkü değer yönteminde değeri negatif olan projeler reddedilir.
Fayda maliyet analizine göre yatırım projelerinini değerlendirilmesinde en yaygın olarak kullanılan karar yöntemi net bugünkü değer yöntemidir.
Faydaların bugünkü değerinin maliyetlerinin bugünkü değerine oranlanmasıyla elde edilen proje değerleme yöntemi fayda –maliyet oranı yöntemidir.
Sayısal olmayan olsa bile fiyatlandırılamayan faydalar gölge fiyatları ile ölçülür.
Fayda –maliyet analizinin önemi özellikle 1950li yıllarda artmıştır
Elektirik enerjisi sulama sistemi paralı yollar gibi kamu yatırım profelerinin tanımlanabilen çıktılarına doğrudan fayda adı verilir.
Fayda –Maliyet analizi dar anlamda etkinlik ile ilgili bir tekniktir.
Paralı yolların parasız yollardaki trafiği azaltması dolaylı fayda ile ilgili örnektir.